door In 2022 werd het 500ste herdenkingsjaar van de eerste en tot nu toe enige Nederlandse paus Adrianus gevierd. In 1522 werd hij gekozen. De in 1459 in Utrecht geboren Adriaan Floriszoon Boeyens is overigens maar kort paus geweest: ruim een jaar. Maar wel in een turbulente tijd. En hij was de laatste niet-Italiaanse paus tot de verkiezing van de Pool Karl Wojtyla in 1978.
Omdat hij in Utrecht is geboren, wordt hij beschouwd als de enige Nederlandse paus. In Duitsland geldt hij als zevende Duitse paus, omdat Utrecht destijds tot het Heilige Rooms Rijk behoorde. Vóórdat hij tot paus werd gekozen, was hij enige tijd verantwoordelijk voor het organiseren van de dijkenaflaat langs de Hollandse en West-Friese dijken, waaronder de Diemerzeedijk.
Adriaan wordt 2 maart 1459 geboren in de Brandstraat. Als hij tien is, sterft zijn vader en wordt het gezin onderhouden door een broer van zijn vader. Zijn eerste onderwijs ontvangt hij aan een van de negen Latijnse scholen die verbonden waren aan de verschillende kerken in Utrecht. Hij is leergierig en intelligent en gaat ook in Zwolle naar de Latijnse school. Hij krijgt les van de Broeders van het Gemene Leven en komt zo in contact met de Moderne Devotie.
In 1476 gaat Boeyens studeren aan de Universiteit van Leuven. Na twee jaar pedagogiek gaat hij theologie studeren, maar doceert tegelijkertijd de Vrije Kunsten (filosofie, dialectica en ethiek), waar Erasmus een van zijn leerlingen is. In 1489 wordt hij benoemd tot hoogleraar en in 1491 behaalt hij zijn doctoraat in de theologie. Volgens gebruik schenkt de stad Leuven hem een aantal vaten wijn uit het Rijnland.
De kerkelijke loopbaan van Adrianus begint met een priesterwijding op 30 juni 1490 en is verbonden aan het Begijnhof en de Sint-Pieterskerk in Leuven. Daarnaast is hij van 1492 tot 1507 pastoor extra locum, dat wil zeggen: zonder er te wonen, van Goedereede en Ouddorp op Goeree-Overflakkee. In een oud patriciërs-huis, destijds de ambtswoning van de pastoor, is in Goedereede nu een hotel-restaurant gevestigd, waar een van de kamers de Pauskamer wordt genoemd. Voor de Catharinakerk staat een standbeeld van Adrianus VI.
Met zijn voorspoedige kerkelijke en universitaire loopbaan, en zijn stichtelijke en vrome levensstijl maakt hij naam. Deze laatste eigenschappen zorgen ervoor dat keizer Maximiliaan I hem in 1507 benoemt tot opvoeder en een van de leermeesters van zijn toen 7-jarige kleinzoon prins Karel, de latere keizer Karel V, die tevens kleinzoon is van Ferdinand II van Aragon, die een jaar eerder vorst van de meeste Nederlandse gewesten is geworden. Adrianus geeft onderricht aan de jonge Karel op het hertogelijk kasteel van de Keizersberg in Leuven bij zijn tante Margaretha van Oostenrijk.
In de nazomer van 1515 wordt Boeyens door paus Leo X aangesteld als pauselijk commissaris (toezichthouder) op de handel in dijkaflaten, een innovatie van de jonge -toen 15-jarige- landsheer Karel V. Onder zijn supervisie worden kerken aangewezen waar gelovigen de aflaten kunnen verkrijgen en hun zonden kunnen afkopen. Ook moet hij toezien op de handel in aflaten en dat de ingezamelde gelden hun doel zouden bereiken: 1/3 deel was voor het Vaticaan voor de bouw van de Sint-Pietersbasiliek, 2/3 deel ging naar de schatkist van Karel V voor de verbetering van de dijken, die destijds regelmatig doorbraken en delen van het land overstroomden. Hoewel Karel V de situatie rond de dijken serieus opnam (hij benoemde Karel van Poitiers tot opper-toezichthouder van de Hollandse en West-Friese dijken, dus ook van de Diemerzeedijk) heeft onderzoek nooit aangetoond dat de ingezamelde gelden daadwerkelijk voor dijkverbetering zijn gebruikt.
In 1515 stuurt hij Adriaan Boeyens naar Spanje op een diplomatieke missie voor onderhandelingen met Ferdinand II van Arragon, die kennelijk tot genoegen van Karel worden uitgevoerd. Zijn erfenis zou aan Karel toevallen en dat gebeurt dan ook in 1516. Sinds dat jaar leidt Boeyens namens Karel I de regering van Spanje, waarbij hij tot 1517 wordt gesteund door kardinaal F. Ximenes. In 1516 is Boeyens bisschop van Tortosa geworden en in 1517 wordt hij het hoofd van de Spaanse inquisitie voor Arragon en Navarra; in 1518 ook voor Castilië en Léon. Mede op voorspraak van Karel wordt Adrianus door paus Leo X tot kardinaal benoemd. Boeyens laat in die tijd in Utrecht een huis bouwen, het huidige Paushuize, waar hij zijn levensavond hoopt te kunnen doorbrengen. Maar dat zou er nooit van komen.
Op 1 december 1521 overlijdt Paus Leo X plotseling. Dit overlijden veroorzaakt een enorme verwarring in het Italië van die dagen, vooral omdat de pauselijke schatkist leeg blijkt te zijn. Het komt tot een splitsing in de opstelling van der kardinalen; er ontstaan twee kampen, waardoor de angst voor een schisma in de kerk ontstaat. Als een soort compromis wordt ten slotte in de elfde stemronde de vrome kardinaal Boeyens tot paus gekozen, hoewel velen nog nooit van hem gehoord hebben. Door allerlei voorbereidingen en politieke ontwikkelingen scheept hij zich pas veel later in Spanje, waar hij nog steeds als regent werkzaam is, in om naar Rome te gaan.
Op 28 augustus 1522 gaat paus Adrianus VI aan wal te Ostia. Op de zondag er na, zondag 31 augustus, vindt in de basiliek zijn kroning plaats. Er blijken tijdens zijn pontificaat meer tegenstanders dan medestanders te zijn. De nieuwe paus krijgt het daarom niet gemakkelijk. Hij wordt een strenge paus, die in Rome de grootste soberheid betracht. Hij ziet het als zijn voornaamste taak om de Reformatie tegen te houden, de rooms-katholieke kerk te hervormen en een vereniging van christelijke machten te vormen tegen de aanvallen van buiten het christelijke gebied. Zijn lijfspreuk was ‘Patere e Justine’: Wees geduldig en houdt stand.
Op 5 augustus 1523 wordt de paus ernstig ziek. Een maand later verschijnt hij voor het laatst in het openbaar en op 14 september 1523 overlijdt hij. Zijn pontificaat heeft slechts een jaar en twee weken mogen duren. Er ontstonden al snel geruchten dat hij wellicht vergiftigd zou zijn, maar zekerheid daarover is er nooit gekomen.
Op 17 december 2015 werd in Utrecht door de burgemeester van die stad een drie meter hoog beeld onthuld van paus Adrianus VI, de enige Nederlander, die ooit hoofd van de rooms-katholieke kerk is geweest. Het bronzen beeld staat naast het Paushuize op de Pausdam in de binnenstad van Utrecht. Het beeld werd gemaakt door de beeldhouwer Anno Dijkstra.
Voor meer informatie:
www.pausadrianus500.nl
Youtube: Van Rossum vertelt: Paus Adrianus (21 dec. 2013)
