door Gestetner was een bekend bedrijf in Diemen dat stencil- en kopiëer-apparatuur produceerde. Eerst aan de Muiderstraatweg 14-15. Het uit Amsterdam afkomstige bedrijf vestigde zich in 1956 in dit pand. Nu is er o.a. een notariskantoor en een sportschool gevestigd. In de jaren tachtig vertrok het bedrijf naar de Weesperstraat 140, waar nu kringloopbedrijf Rataplan is gevestigd.
Het eerste frankeerstempel vertelt trots dat Gestetner ‘Duplicating Specialists since 1881’ zijn. Het tweede frankeerstempel van de vestiging Weesperstraat hieronder is niet helemaal gelijk aan het logo van Gestetner.
Gestetner was het bedrijf van de stencilmachines, door sommigen het Facebook van de vorige eeuw genoemd. De Hongaarse David Gestetner was de uitvinder van de Gestetner stencil duplicator waarmee snel en goedkoop talloze kopieën van documenten konden worden gemaakt. In 1888 ontving hij de John Scott Medal van de Franklin Institute voor zijn uitvinding.
De stencilmachine stelde mensen in staat om hun ideeën en opvattingen ongecensureerd te verspreiden. Niet alleen tekst, maar ook tekeningen konden worden worden afgedrukt. Met een speciale stencilpen konden afbeeldingen worden gemaakt zoals hier van de keeper van DVAV uit het clubblad van D.V.A.V. (Diemense Voetbal- en Athletiek-Vereeniging), de voorloper van voetbalclub SV Diemen.
In de Tweede Wereldoorlog begonnen veel verzetskranten in getypte en gestencilde vorm. Dat gebeurde nog vaak in de huiskamer. Zij hadden een belangrijke morele functie, bestreden de Duitse propaganda, spoorden aan tot verzet en werden onder buurtgenoten verspreid. Maar dat moest allemaal wel in het uiterste geheim gebeuren. Hier een eerste gestencild verslag van de Februaristaking 1941.
Vele jongeren van de na-oorlogse generatie zijn in hun studietijd grootgebracht met de stencilmachine en hebben daar nog veel nostalgische herinneringen aan. Alleen al het monotone geluid van de handmatig bediende machine die elke vel papier bedrukte en de geur van de inkt, ook aan je vingers, is iets wat je nooit vergeet.
In Nederland wonende studenten van Surinaamse afkomst, die actief waren in de Leidse Surinaamse Studenten Unie, typten in de jaren ’60 het bekende boek van Anton de Kom ‘Wij Slaven van Suriname’ over en vermenigvuldigden het boek met een stencilmachine (hoogstwaarschijnlijk een Gestetner), en verspreidden het zo onder hun medestudenten. Er zijn nog maar weinig exemplaren van deze roofdruk overgebleven. Hierboven twee omslagen van de gestencilde versie, die werden gemaakt als reactie op de weigering door uitgeverijen om de eerste uitgave van 1934 te herdrukken.
In het begin van de 20ste eeuw groeide Gestetner snel. Het nam andere bedrijven, zoals Nashua, Rex Rotary, Hanimex en Savin over. Uiteindelijk werd een holding opgericht onder de naam NRG. In 1996 werd Gestetner overgenomen door Ricoh uit Japan onder de naam NRG Group.
Wie meer wil weten over Gestetner en wil zien hoe een stencilmachine er uit ziet, kan wat gaan Googlen.
Met dank aan ons lid R. Krijgsman, Historische Kring Diemen, Verzetsmuseum Amsterdam en Museum De Lakenhal Leiden
