Diemense Rechtvaardigen onder de volkeren

In deze tijd van het jaar wordt veel stilgestaan bij de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog. Ook bij hen die destijds moesten onderduiken of onderduik gaven. De laatste deden dat in stilte, want verraad lag op de loer. In het betrekkelijk kleine Diemen zijn de meeste joodse onderduikers en hun onderduikadressen gedocumenteerd in het in 2015 verschenen boek Diemen’s Oorlog. In het hoofdstuk ‘Het kwam voor dat onderduikers jaren leefden naast NSB-ers’ beschrijft Taco ten Dam de onderduik in Diemen. In dit artikel worden enkele opmerkelijke verhalen samengevat van inwoners van Diemen die na de oorlog werden geëerd door Yad Veshem, het Israëlische herinnerings- en herdenkingsinstituut dat de Holocaust documenteert.

De beheerders van Fort Diemerdam, de familie Klop, die in de fortwachterswoning wonen, herbergen jarenlang meerdere joodse onderduikers. Te noemen zijn de 86-jarige Betty Buchenbacher (overleden op het fort terwijl daar Duitse soldaten waren gelegerd), de 12-jarige Gideon Cahen (verraden, gearresteerd en gedeporteerd, maar overleeft de oorlog), de 9-jarige Rinah Pomeranz (die de schuilnaam Rina de Heer krijgt, naar de christelijke school en mee naar dekerk gaat), de 20-jarige Bep Bremer, die Annie Visser gaat heten), Dick van Uiting (weet veilig Engeland te bereiken en komt via de Prinses Irenebrigade terug naar Nederland) en andere onderduikers waarvan de familie Klop vaak niet wisten wie ze waren.

In 1967 nodigt de familie van Rinah Pomeranz de familie Klop uit in Israël. Op 28 februari erkent Yad Veshem Albert Christiaan Klop en Elisabeth Krop-Krul als The Righteous Among The Nations (Rechtvaardigen Onder De Volkeren) voor het redden van het leven van diverse onderduikers en in maart wordt de hoge onderscheiding uitgereikt. 

Op de Ouderkerkerlaan 13 nemen moeder en dochter Westerveld Jacob Shalom (Fried) Hirsch in  huis, in de wetenschap dat hun buurman lid van de NSB is. Ze werken samen met verzetsman Jan Meilof IJben, die de 17-jarige Marco Ganz aan een ander onderduikadres helpt. Jan en Fried zijn vrienden. Jan brengt elke maand geld, voedselbonnen en boeken voor Fried. Na de oorlog overleven Fried en een broer als enigen van hun twaalf leden tellend gezin de oorlog. De vrouw van Fried keert wel terug uit Bergen Belsen.

Op 15 maart 1966 eert Yad Vashem Jan Meilof IJben, zijn vader Jan Meilof IJben, zijn moeder Adriaantje Maria Mijlof IJben-Sloof, zijn broer Hans Meilof IJben en zijn zus Jannetje van Raalte-Meilof IJben met de onderscheiding The Righteous Among The Nations. Op 30 november 1970 eert Yad Vashem Maria Catharina Westerveld en haar dochter Anna Maria Westerveld met dezelfde onderscheiding.

In de Johan van Soesdijkstraat 54 neem de alleenstaande moeder Mettina Venema-Kaspers (haar zeevarende man Cor kon in 1940 niet terugkeren naar Nederland), met twee kinderen van 2 jaar en 7 maanden, een joodse vrouw en haar 7-jarige zoon op in huis. Als deze teveel door de ramen en in de tuin worden gezien, worden ze overgebracht naar een onderduikadres op het platteland. Hierna geeft Mettina in januari 1943 onderduik aan de joodse jongeman Herman Raber (die eerst bij een buurman ondergedoken zit), zijn moeder Rude Raber-Gerstner, zijn broer Dolf en zijn broer Max. De schoonzus van Mettina, mevrouw van Hes-Venema, die boven haar woont, doet de was.  Door de financiële bijdrage van de Rabers en de ondergrondse contacten komt Mettina aan extra voedselbonnen. In de laatste weken van de oorlog doorzoekt een Duitse soldaat haar woning, maar wordt weggeroepen.

Na de oorlog emigreert de familie Venema naar Australië. Mettina Venema-Kaspers wordt op 30 maart 1998 in Canberra door Yad Vashem onderscheiden als The Righteous Among The Nations. Voor de familie Van Hes-Venema wordt als dank in het Joop Westerweelwoud in Palestina een boom geplant.

Door deze moedige mensen is een deel van de joodse medeburgers niet naar doorgangskamp Westerbork en verder getransporteerd.

Voor meer informatie:

Diemens oorlog; dorp bij Amsterdam onder Duitse bezetting; Historische Kring Diemen;Diemen 2015

Diemen 1940-1945, door J.F. Reurekas; Diemen 1985

Onderduiken en andere oorlogsherinneringen; Diemen in de oorlogsjaren 1940-1945, door Noor van Mens; Diemen 2005

www.yadvashem.org