door 
Wie in de Parijse metro wel eens stil heeft gestaan op station Stalingrad realiseert zich niet altijd waarom dat station zo heet. Na de Tweede Wereldoorlog was de Russische leider Josef Stalin populair omdat hij een belangrijke bijdrage had geleverd aan het verslaan van de Nazi’s in Europa.
Ook in Nederland werd Stalin op handen gedragen. Althans bij een deel van de bevolking, in het bijzonder het communistische deel dat lid was van de CPN (Communistische Partij van Nederland), waarvan vele leden zich niet onbetuigd hadden gelaten in het verzet tegen de Duitse bezetter, maar daarbij ook grote verliezen hadden geleden. Bij de eerste naoorlogse verkiezingen behaalde de partij zo’n 10 procent en in Amsterdam zelfs een derde van de stemmen. Daarna werd de populariteit van de partij minder.
Een jaar na de bevrijding, op 8 mei 1946, besluit het Amsterdamse gemeentebestuur (waarin de CPN was vertegenwoordigd met 15 raadsleden waaronder 2 wethouders) drie lanen in het Plan Zuid van architect Berlage in de Rivierenbuurt te vernoemen naar de leiders van de geallieerde landen die de Duitsers hadden verslagen: Churchill, Roosevelt en Stalin. De lanen komen uit op het Victorieplein, vlak vóór de eerste wolkenkrabber die Nederland kent. Achter die wolkenkrabber ligt het Merwedeplein, waar Anne Frank woonde op nummer 37-II vanaf 1933 tot haar onderduik in 1942 in het Achterhuis aan de Prinsengracht.
De Stalinlaan heette vanaf de oplevering van de nieuwbouw in 1922 tot mei 1946 Amstellaan. Er was een stadspostagentschap gevestigd onder die naam, maar vermoedelijk was dat om de hoek in de Rijnstraat. Na de naamwijziging in Stalinlaan kreeg het agentschap op 10 augustus 1946 deze naam in het kantoorstempel. Stalin heeft postaal dus een erfenisje achtergelaten in Amsterdam. Het was nog niet zo gemakkelijk om daar bewijzen van te vinden. Op een beurs vond ik een brief vanuit Praag naar een geadresseerde in de Stalinlaan. Bijzonder aan dit poststuk uit Praag is dat het op 13 maart 1948 gedateerde stempel is gewijd aan Dr. Jan Masaryk, de Tsjecho-Slowaakse minister van Buitenlandse Zaken, die op 10 maart 1948 dood werd aangetroffen in de tuin van zijn ministerie. Het moest op zelfmoord lijken, maar onderzoek in 2004 bevestigde dat hij uit het raam was geduwd. De briefschrijver was mogelijk een sympathisant, die een foto van Masaryk op de enveloppe had geplakt.
Brieven met frankeerstempel Amsterdam Stalinlaan en aantekenstrookjes leken onvindbaar. Bij een bijeenkomst van de Haarlemse vereniging Op Hoop Van Zegels trof ik een verzamelaar die gespecialiseerd was in aantekenstrookjes. Toen ik hem vertelde over mijn zoektocht naar aantekenstrookjes van het postkantoor Stalinlaan, antwoordde hij dat hij die in zijn verzameling had, en zelfs ook nog wel wat poststukken.
Nog vóór de bijeenkomst was afgelopen, ontving ik op mijn telefoon een aantal afbeeldingen van mijn verzamelobject. Zes verschillende aantekenstrookjes van ASD SLL en enkele poststukken die waren gestempeld en verzonden vanuit dit postagentschap.
Tijdens de Hongaarse opstand in 1956, en de daaropvolgende Russische inval, bleek in Nederland, en ook in Amsterdam, een grote sympathie voor het onderdrukte Hongaarse volk. In de nacht van 4 op 5 november verving een boze buurtbewoner twee straatnaambordjes ‘Stalinlaan’ door bordjes ‘4 novemberlaan’. Na deze spontane daad besloot de gemeenteraad op 14 november 1956 om de naam Stalinlaan te vervangen door Vrijheidslaan . Alleen de communistische CPN-fractie was tegen.
Op 31 december 1956 werd het postagentschap Stalinlaan gesloten en op 1 januari 1957 werd een nieuw stempel voor het postkantoor ingevoerd. Het agentschap werd op 1 juni 1960 opgeheven.
Nog maar weinig mensen weten nog dat de huidige Vrijheidslaan ooit Stalinlaan heette. Maar aan de geschiedenis van deze buurt werd recent aandacht besteed in de documentaire ‘Verdwenen Stad’ van de schrijvers Willy Lindwer en Guus Luijters. De halte van tramlijn 8 aan het Victorieplein was een ‘schuldige plek’. Het was een van verzamelplaatsen waar joodse buurtbewoners zich moesten melden voor hun transport naar Westerbork. De indringende documentaire is te zien op YouTube.
Met dank aan Ronald Notenboom en Ton Dietz
Bronnen:
* Nederlandse Academie voor Filatelie. Inventarisatie Poststempels. Kantoornaamstempels Amsterdam www.nedacademievoorfilatelie.nl
* www.historiek.net/stalinlaan-wordt-vrijheidslaan
* www.hetgeheugenvanplanzuid.nl
* Wikipedia www.wikipedia.org
* Delpher www.delpher.nl
