door In 2025 wordt de bevrijding voor de 80ste keer gevierd en herdacht. In 2015 werd 70 jaar bevrijding herdacht. Op vrijdag 24 april werd in het Saan Museum te Diemen het boek ‘Diemens oorlog; dorp bij Amsterdam onder Duitse bezetting’ gepresenteerd. Het boek telt 325 bladzijden en is uitgegeven door De Historische Kring Diemen.
Eerder die maand, op 8 april, werd tijdens een feestelijke bijeenkomst in De Omval de wandelroute ‘Diemen in de Tweede Wereldoorlog’ gepresenteerd. Op initiatief van het gemeentebestuur is een wandelroute uitgezet langs twintig punten met bijzondere verhalen uit de Tweede Wereldoorlog.
Op de eerste dag van de oorlog, 10 mei 1940, viel in Diemen al een vliegtuigbom. Het zou niet de laatste zijn. De oorlogsjaren hebben zichtbare sporen nagelaten. Er staan enkele monumenten en op de joodse begraafplaats ligt een bijzonder urnenveld van overleden joden uit kamp Westerbork. De meeste belangrijke plekken uit de jaren 1940-1945 passeer je zonder te weten wat zich daar heeft afgespeeld. We brengen enkele lokaties uit deze route onder de aandacht.
Spoorweghalte Ouddiemerlaan: de trein naar Westerbork
Over dit spoor denderden tijdens de oorlog treinen volgepakt met duizenden Nederlandse joden, op weg naar doorgangskamp Westerbork. Vandaar werden ze op transport gesteld naar de concentratiekampen in Polen, zoals Sobibor en Auschwitz-Birkenau, waar de meesten werden vergast. Binnenkort wordt in het nieuw aangelegde park een namenmonument onthuld.
Dolle Dinsdag
Tijdens de Spoorwegstaking in september 1944 reden er geen treinen. Maar op 6 september, na Dolle Dinsdag, reed er een trein met vluchtende NSB-ers richting Duitsland. Deze trein werd ter hoogte van de Overdiemerweg belaagd door Engelse jachtvliegen en doorzeefd. De Diemenaar Henk Teiwes speelde in de buurt en was er getuige van. Tijdens de bijeenkomst in De Omval vertelde hij erover. Binnen korte tijd waren er Duitse hulptroepen en ambulances aanwezig. De oudere speelkameraden van Henk moesten helpen met het afvoeren van de doden en gewonden. Henk zelf werd vanwege zijn nog jeugdige leeftijd van het terrein weggejaagd. Er waren meer dan 30 doden en vele gewonden.
Boekhandel De Wild: drukkerij van illegale krant Vrij Nederland
In de Ouderkerkerlaan, zo ongeveer waar nu het speelpleintje in de Anne Frankstraat ligt, had weduwe ‘tante Jeanne’ De Wild haar boekhandel annex drukkerij. Daar rolde in het geheim het verzetsblad Vrij Nederland van de pers. Verschillende helpers werden opgepakt, maar tante Jeanne stond na de oorlog gewoon weer in haar winkeltje. Op korte afstand van de winkel was in de Weesperstraat, achter de metaalwerkplaats van Van Ulsen, een illegale Komintern-zender ondergebracht die verbindingen met Moskou onderhield. Hierover meer in een ander artikel.
Betonnen muur bij Hartveldsebrug
De Duitsers wilden vanaf 1943 een vrij schootsveld hebben vanaf de bunkermuur die op de postzegel te zien is. Ruim 400 woningen, winkels, cafés en bedrijven in de wijk tussen de Diemerkade, Hartveldseweg, Jan Bertsstraat en Coussetstraat moesten begin 1944 tegen de vlakte gehaald worden. Zo’n 1700 Diemenaren moesten verhuizen, de meeste vertrokken naar de door joden verlaten woningen in de Transvaalbuurt. Zelfs onderduikers moesten in het geheim verhuizen. De plaatselijke verzetsgroep besloot ze in rollen zeil te verstoppen. Die rollen werden rechtop gezet in de verhuiswagens van de firma Saan. Zo reden ze ongezien naar de Transvaalbuurt.
‘De afbraak’ werd de gesloopte buurt in Diemen genoemd. Het werd al gauw een speelterrein voor de jeugd. Na de sloop werd door de bezetters zo veel mogelijk bruikbaar materiaal zoals stenen, deuren en kozijnen in rijnaken naar Duitsland afgevoerd. ‘Liebesgabe aus den Niederlände’ stond er op geschreven. Een geschenk? Daar dachten de bewoners van de voormalige wijk anders over.
Fort Diemerdam: bommenwerper en onderduikers
Vóór de Duitse inval werd de polder bij Fort Diemerdam onder water gezet om Amsterdam te verdedigen. Tijdens de oorlog waren er Duitse soldaten gelegerd. Wat zij niet wisten, is dat er ook onderduikers op het fort waren ondergebracht. Dat waren joden, maar ook mannen die waren opgepakt bij razzia’s en met rijnaken naar Duitsland werden gestuurd voor dwangarbeid. Zij sprongen overboord en probeerden onder te duiken in de omgeving. In juni 1943 stortte een Australische bommenwerper, een Wellington Mark X, die was getroffen door Duits luchtafweergeschut, neer in de Overdiemerpolder. De vijf bemanningsleden kwamen om. De motor van het vliegtuig is nu tentoongesteld in het Saan Museum.
